Ndotja dhe Humbja e Kushtueshme e Ujit

Gazeta Jeta në Kosovë ka raportuar javën e kaluar se sipas të dhënave të reja të lëshuara nga Banka Botërore, ajri i Prishtinës është gati katër herë më i ndotur me grimcat më të rrezikshme PM2.5, se sa nivelet e sigurta ndërkombëtare.

Kjo – së bashku me tokën e ndotur nga metalet e rënda, lumenjtë e ndotur, mbeturinat e shpërndara dhe shpyllëzimi i paligjshëm – i kushtoi Kosovës 123 deri në 323 milionë euro në vitin 2010, ose mes 2.9 deri në 7.7 për qind të GDP-së. Shifra përfshinë ndër të tjera edhe kohën e humbur përshkak të sëmundjeve, shpenzimeve në sektorin e shëndetësisë dhe koston e rehabilitimt të tokës.

Banka Botërore gjithashtu ka paralajmëruar se praktika e tanishme e larjes të të gjitha ujërave të zeza të Prishtinës në lumin Sitnica, e cila pastaj shkon në Ibër në Serbi dhe më vonë në Danub, mund të shpjerë në konflikt mes fqinjëve të trazuar.

“Ky është një shqetësim i rëndësishëm ndërkufitar”, shton raporti i BB-së.

Uji i ndotur

Raporti i Bankës Botërore për Sigurinë në Ujë në Kosovën Qendrore, lëshuar më herët këtë muaj, shfaq brenga për konflikt të mundshëm në mes të Kosovës dhe Serbisë lidhur me ndotjen e lumit. 

Aktualisht nuk ka asnjë tretman për ujërat e zeza në Kosovë. Në lumin e Sitnicës derdhen shumë nga këto ujëra ashtu si dhe mbeturinat industriale nga termocentralet e vjetra të vendit – Kosova A dhe B. 

Sitnica pastaj derdhet në Ibër, i cili merr ujin e patrajtuar nga qyteti i ndarë i Mitrovicës, para se të hyjë në Serbi dhe më vonë në Danub.

“Nuk ka asnjë trajtim të ujërave të zeza të mbledhura, përfshirë ujërat e zeza nga shtëpitë dhe ato industriale”, thuhet në raport. 

“Nuk ka asnjë trajtim të ujërave të zeza të mbledhura, përfshirë ujërat e zeza nga shtëpitë dhe ato industriale” Raporti i Bankes Boterore

“Qyteti i Prishtinës shkarkon ujërat e zeza të saj në lumin Sitnicë e cila rrjedh sërish në Ibër. Ujërat e zeza të Mitrovicës shkarkohen direkt në lumin Ibër”.

“Kjo paraqet një kërcënim potencial për shëndetin e njeriut në nivel lokal, dhe mund të bëhet një burim i konfliktit me apo anën tjetër të rrjedhjes (Serbinë)”.

Banka Botërore mendon se ujërat e nxjerra nga toka, të përdorura deri në një të tretën e popullsisë për ujë të pijshëm, janë të ndotura. 

“Ndotja e ujërave nëntokësore është në rritje për shkak të ndërtimeve të reja dhe nga mungesa e mekanizmave për parandalimin e ndotjes”.

“Burimet nëntokësore prandaj janë të kontaminuara gjithnjë e më shumë. Nëse nuk bëhet asgjë, kjo prirje do të zvogëlojë ujin në dispozicion për konsum njerëzor, veçanërisht në zonat rurale në të ardhmen”.

Testet e vitit 2009 në puse dhe burime lokale zbuluan se 90 për qind të mostrave ishin të kontaminuara me nitrate dhe materie fekale.

Prej atyre që nuk janë të lidhur me ujë të pijshëm, 90 për qind janë të furnizuar me ujë nga puset e cekëta dhe puset të cilat janë shumë të rrezikuara nga ndotja.   

“Të gjitha hapat e nevojshme për të lehtësuar tensionin për këtë çështje ndërkufitare duhet të ndërmerren nga autoritetet kosovare”, konkludon raporti.

Përskaj lumenjve Ibër dhe Sitnicë, të cilat mbulojnë shumicën e fushave rreth Prishtinës, Mitrovicës dhe Drenasit, ujërat nëntokësore janë “shpesh të kontaminuara” duke rezultuar në sëmundje prej të cilave vuajnë fëmijët.

Besa Shahini, koordinatore e Konsorciumit Kosovar të Shoqërisë Civile për Zhvillim të Qëndrueshëm (KOSID), thotë për Gazetën Jeta në Kosovë se analiza e Bankës Botërore për gjendjen e ambientit në Kosove, stipulon qartë se ndotja e ajrit është problemi kryesor.

“Ndotësi kryesor i ajrit është KEK-u. Si zgjidhje, BB-ja ka vendose t’i ndihmoj qeverise së Kosovës me ndërtimin e një termocentrali të ri i cili do ta ndotë ambientin më pak dhe ky është edhe argumenti i tyre kryesor për përkrahjen e projektit Kosova e Re”, thotë Shahini. “Ky lloj argumentimi është i gabueshëm sepse merr për bazë premisën që Kosova duhet patjetër t’i plotësojë nevojat e veta për energji duke mihur dhe djegur qymyrin e cilësisë së dobët që e ka”.

Shahini ka thënë se përkundrazi hapi parë ne zgjidhjen e problemit energjetik janë investimet në përmirësimin e infrastrukturës dhe inkasimit pasi rreth 40 për qind e energjisë humbet shkaku i infrastrukturës. Pastaj, sipas saj, duhet të bëhet eksplorimi i burimeve të ripërtritshme të energjisë, për të cilat ka interesim nga investitorët e huaj. 

“Te dyja këto, së bashku me investimet në përmirësimin e termocentralit Kosova B dhe mbylljen e Kosovës A, do të çojnë drejt një Kosove me ajër shume me të pastër dhe me shpenzime ambientale shumë më të vogla”, thotë Shahini. “Nëse BB-ja dëshiron t’i mbetet besnike parimeve të veta për ruajtjen e shëndetit dhe ambientit, ajo duhet t’i ndihmojë Kosovës ta zhvillojë një strategji të energjisë e cila nuk është e bazuar vetëm në thëngjill”.

Në raportin e saj për gjendjen e mjedisit, Banka Botërore thoshte se shumica e ndotjes shkaktohet nga ndotësitë e mëdhenj, ku prominentë janë termocentralet e KEK-ut. Sipas saj, 90 për qind e ndotjes së ajrit me grimca PM 2.5 do të mund te evitohej nëse vendosen filterë adekuat në termocentralet e KEK-ut. 

Dy të tretat e ujit të Kosovës humbasin

Po ashtu, pothuajse dy të tretat e furnizimit me ujë të pijshëm për Kosovën janë duke u humbur përmes rrjedhjeve dhe lidhjeve të paligjshme, sipas një auditimi që i është bërë kompanive të ujit në vend.

 

 
Foto ilustrim: Flickr  


Auditimi ka zbuluar se 60 për qind e burimeve natyrore të ujit është duke u humbur.

Firmat që humbën më së shumti ujë, që të gjitha në pronësi publike, ishin KRF (Kompania Regjionale e Furnizimit) Hidrodrini – e cila mbulon Pejën, Deçanin, Istogun, Klinën dhe Junikun – KUF Radoniqi – e cila mbulon rajonin e Gjakovës – ku 70 për qind e ujit ishte humbur. 

“Më shumë se gjysma e ujit që ata prodhojnë dhe shpërndajnë nuk është faturuar fare”, thotë, raporti, i botuar më herët këtë muaj. “Arsyet për këtë rrjedhin nga probleme teknike në rrjetin e shpërndarjes si dhe lidhjet e paligjshme në rrjetin e konsumatorëve”.

Zyra e Auditorit të Përgjithshëm i ka bërë thirrje menaxhmentit të lartë që të “intensifikojë më tej” adresimin e këtyre humbjeve të mëdha.

“Në përgjithësi, mekanizmi i përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies nuk funksionojnë siç duhet. Qeveria duhet të nxis zbatimin”.

Uji është duke u humbur për shkak të “rrjetit të dobët dhe të vjetërsuar” dhe nga arsyet komerciale – duke përfshirë lidhjet e paligjshme dhe dështimin për të lexuar orët e shpenzimit të ujit.

“Zyrtarët e kompanive të ujit nuk mund të na jepnin shpjegime të sakte mbi humbjet teknike dhe komerciale”, shton raporti. 

Auditimi gjithashtu ngrehu shqetësime në lidhje me zgjedhjen e anëtarëve të bordit për këto kompani publike nga ana e Qeverisë.

Shumë anëtarë të bordit, thotë auditimi, janë të kualifikuar dobët për këtë punë. “Në tri kompani, anëtarët e përzgjedhur të bordit nuk i kanë përmbushur kriteret e kërkuara”, tregon raporti. 

“Në bordet e kompanive ‘Hidromorava’ dhe ‘Drini i Bardhë’, asnjë prej drejtuesve të zgjedhur nuk ka plotësuar kriteret për të qenë ekspert ose të ketë njohuri adekuate në kontabilitet”.

“Derisa në kompaninë ‘Hidrodrini’ drejtori ishte zgjedhur nga bordi, ai gjithashtu kishte një kontratë tjetër pune në këtë kompani në pozicionin ‘shef i sektorit të furnizimit me ujë’”.

“Në katër kompani, përbërja e komisioneve të auditimit nuk i plotësojnë kriteret e kërkuara”.

“Në kompanitë Hidrodrini dhe Hidroregjioni Jugor, komitetet e auditimit kishin vetëm dy anëtarë. Ndërsa në kompanitë Hidromorava dhe Drini i Bardhë, anëtarët e komisionit të auditimit nuk ishin ekspertë ose nuk posedonin njohuri adekuate në kontabilitet”.

Gjelosh Vata, kryetar i kompanisë rajonale të ujit Prishtinë, ku gjysma e ujit humbet, pranoi se ka pasur probleme me humbje.

“Këtë vit ne jemi duke bërë përpjekje të forta për të ulur këtë nga dy deri në tre për qind”.

“Unë besoj se në vitin 2015, Prishtina, Fushë Kosova, Obiliqi dhe Podujeva do të kenë ujë 24 orë” Gjelosh Vata

“Kjo do të bëhet e mundur nga ekipet tona që janë në terren që prej gushtit 2011, duke bërë gjetjen e konsumatorëve ilegalë”.

Vata tha se planet për të ndërtuar një vend të përpunimit të ujit me një kosto prej 32 milionë euro do të rregullojnë çështjen e ujit për kryeqytetin dhe zonat përreth.

“Unë besoj se në vitin 2015, Prishtina, Fushë Kosova, Obiliqi dhe Podujeva do të kenë ujë 24 orë”, tha ai.

Agron Tigani, kreu i Kompanise Rajonale Hidrodrini, tha se firma e tij kishte përpiluar një plan për 7 milionë euro të investimeve që do ta rehabilitonin rrjetin në masë të konsiderueshme.