Arsyetimi i Brishtë për Hapin e Rrezikshëm
Të enjten, Banka Qendrore Evropiane (BQE) e mori vendimin e shumëpritur për fillimin e programit me vlerë 1.1 trilion euro për blerjen e bonove qeveritare dhe letrave tjera me vlerë.
Programi e praktikon atë që njihet si “quantitative easing” dhe planifikohet të zgjasë deri në vitin 2016.
Qëllimi i programit është rimëkëmbja e ekonomive të dobësuara evropiane. BQE-ja synon ta bëjë këtë duke e përdorur rritjen e çmimeve si mjet për t’i detyruar konsumatorët të shpenzojnë dhe rrjedhimisht t’i japin fluks aktivitetit ekonomik.
Meqë programi do të financohet me para enkas të reja, sasia e parave në qarkullim do të rritet së bashku me çmimet. Kur çmimet rriten, konsumatorët nxitojnë të blejnë para se monedha të zhvlerësohet më shumë.
Baza teorike prapa këtij synimi të BQE-së është modeli kejnsian i “lëvizjes qarkore”, i cili aktivitetin ekonomik e bazon tek shpenzimi i konsumatorëve, sepse ai është burim i të ardhurave për aktorët tjerë në ekonomi.
Konsumatorët blejnë produkte dhe shërbime, bizneset i paguajnë punëtorët për prodhimin e tyre, punëtorët shpenzojnë në kapacitetin si konsumatorë dhe në këtë mënyrë qarkullon paraja.
Me t’u zvogëluar shpenzimi i konsumatorëve—pretendon teoria kejnsiane—zvogëlohen të ardhurat e aktorëve tjerë në treg. E me t’u zvogëluar të ardhurat, zvogëlohet shpenzimi më tej dhe kjo e krijon një spirale tatëpjetë.
Kejnsianët e shohin zvogëlimin e kërkesës totale (“aggregate demand”) si shkaktare të krizave ekonomike dhe kërkojnë që ajo të mbahet stabile duke e inkurajuar shpenzimin e konsumatorëve apo duke i rritur shpenzimet qeveritare.
Por rreziku i rënies së shpenzimeve të konsumatorëve në mungesë të frikës së inflacionit është i mbivlerësuar. Në industrinë elektronike çmimet kanë rënë për 35 vjet me radhë e ajo është më e gjallë se kurrë më parë. Nuk ka asgjë specifike për këtë industri që ky fakt të mos vlejë edhe për tjerat.
Një argument tjetër në favor të inflacionit të BQE-së është frika monetariste që deflacioni i largon prodhuesit margjinalë (ata që kanë marzha të vogla të fitimit) nga tregu për shkak se çmimet e produkteve të tyre ulen më shpejt sesa çmimet e inputeve (kosto e prodhimit).
Kjo e fundit është e vërtetë sepse inputet i marrin çmimet nga produktet të cilat prodhohen me to. Por ky rrezik do të ishte prezent vetëm në rast të një deflacioni të ashpër, kurse nuk paraqet problem me uljet graduale të cilat kanë qenë karakteristike deri tani (0.2%) për faktin se bizneset kanë aftësi të jashtëzakonshme për t’iu përshtatur ndryshimeve në treg.
Mbi të gjitha, programi do t’i prekë mbajtësit e eurove me ulje të fuqisë blerëse dhe zhvlerësim të kursimeve. Euroja tanimë ka rrëshqitur 7.4% kundër dollarit amerikan dhe gjendet në nivelin më të ulët në 11 vjet, duke kontribuuar edhe në ikjen e kapitalit nga Eurozona.
Efektet e inflacionit do ta prekin edhe Kosovën si përdoruese të euros, por me vonesë të theksuar për shkak se importimi i inflacionit ndodh vetëm nëpërmes dërgesave, eksporteve apo investimeve të huaja direkte, të cilat janë të gjitha në nivel të ulët apo në rënie.
Por përderisa inflacioni do ta bëjë më të kushtueshme jetesen për qytetarët e Kosovës, ana pozitive është që Qeveria nuk do të mund ta rrisë borxhin publik sepse nuk i takojnë fondet e BQE-së. Varësisht nga niveli i inflacionit, volumi i eksporteve të Kosovës mund të rritet në vendet të cilat nuk e përdorin euron, pasi produktet kosovare bëhen më të lira për to.
BQE-ja është munduar ta arsyetoj zhvlerësimin e euros duke aluduar tek nevoja e lehtësimit të huamarrjes. Por ky arsyetim tingëllon shumë i papërgjegjshëm duke pasur parasysh nivelin e lartë të borxhit që ekziston në Eurozonë si dhe krizën me të cilën vendet si Greqia janë përballur viteve të fundit.
Në këto kushte, BQE-ja nuk duhet t’i inkurajojë qeveritë të zhyten edhe më shumë në borxhe, sidomos kur ka alternativa tjera për ta nxitur investimin.
Qeveritë, bankat dhe aksionarët janë entuziazmuar nga vendimi i BQE-së për faktin e thjeshtë se përfituan shumë. Qeveritë përfituan sepse çmimet e bonove të tyre pësuan rritje rekorde, duke i ulur normat e kthimit (“yields”) dhe duke e bërë huamarrjen më të lehtë për to; bankat përfituan, sepse qeveritë do ta kenë më lehtë t’i kthejnë borxhet ndaj tyre; kurse aksionarët përfituan sepse bursa evropiane e 600 kompanive kryesore “Stoxx Europe” u ngjit në nivelin më të lartë në 7 vjet.
Ari, të cilin investitorët e konsiderojnë si aset krahasimisht më të sigurt në kohë krize, u rrit gjithashtu në vlerën më të lartë në 5 muaj. Është zbavitëse të lexohet se si këto grupe që përfituan nga programi i
BQE-së e vlerësojnë se ai do të jetë në interes të të gjithëve.
Se sa të përhapura do të jenë efektet e dëmshme të këtij programi, varet nga gatishmëria e qeverive për t’i shpenzuar paratë të cilat i marrin. Sa më të përmbajtura që janë ato, aq më i izoluar do të jetë dëmi.
Shpresa është te gjermanët, të cilët kanë qenë skeptikë që nga fillimi, sepse një pjesë e madhe e 1.1 trilionit do të shpenzohet tek bonot e tyre qeveritare.
Guvernatori i BQE-së, Mario Draghi, megjithatë e ka pranuar që në afat të gjatë Evropës i duhen reforma strukturore për ta kthyer besimin dhe investimin. Të njëjtin mesazh e ka përsëritur edhe anëtari i bordit të BQE-së, Benoit Coeuere, i cili ka thënë që BQE-ja “mund ta bëjë investimin më të lirë”, por nuk mund të garantojë rritje afatgjate.
Në veçanti, Evropës i duhet ulja e taksave dhe shkurtimi i rregullimit të cilat po e dekurajojnë novacionin dhe krijimin e bizneseve të reja. TVSh-ja ka pasur një trend të vazhdueshëm të rritjes prej vitit 2008, kurse në përgjithësi taksat shkojnë deri në 44% të Bruto Prodhimit Vendor.
Rregullimi i tregut të punës e ka bërë atë rigid, sepse kur bizneset e kanë të vështirë të largojnë punëtorë nga puna, ato dekurajohen t’i punësojnë ata në radhë të parë.
Tentimi për t’ua “siguruar” punëtorëve vendin e punës e ka efektin e padëshiruar të dekurajimit të punësimit, ashtu siç ndodh me pagat minimale në rastet kur i detyrojnë bizneset t’i paguajnë punëtorët mbi produktivitetin e tyre.
Në vend të fryrjes së borxhit, duhet gjithashtu të inkurajohet kthimi i borxhit publik dhe privat (“deleveraging”) sepse nivelet e larta të tij krijojnë pasiguri në huadhënie dhe rrjedhimisht i privojnë investimet e mira nga kapitali.
Programi i BQE-së nuk do ta shkatërrojë ekonominë apo futë atë në hiperinflacion, megjithatë arsyetimet e saj për këtë hap gjithsesi të rrezikshëm janë të brishta.
